اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل

شاید به جرات بتوان گفت که حوزه مالی و حسابداری، از جمله مهمترین، پیچیده ترین و پرچالش ترین بخش هایی است که در بین مشاغل مختلف وجود دارد. این مورد برای تمامی مشاغل آن و کلیه پروسه های مرتبط با حسابداری، اتفاق می افتد. از گزینه حقوق و دستمزد گرفته تا روندهای مرتبط با اظهارنامه مالیاتی و… همه و همه از چالش های ویژه خود بهره می برند. اما هیچ شکی نیست که برای انجام صحیح و اصولی این موارد همیشه باید از بهترین کارشناسان و متخصصان و به صورت کلی یک تیم و واحد مالی و حسابداری حرفه ای سود ببریم. در غیر این صورت، تمامی گزارش ها و اقدامات ما، دچار ناکارآمدی و مشکل خواهد شد و هیچکدام از وظایف این حوزه مهم و تعیین کننده، به دقت و با در نظر گرفتن قوانین و مقررات تعیین شده، پیشرفت نخواهد کرد. به عنوان مثال، اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل یکی از این گزینه ها است که مورد آموزش حسابداری باید برای آن به صورت تمام و کمال در نظر گرفته شود. حال که از آموزش حسابداری صحبت به میان آمد، تیم رهبر حساب در این مطلب گزینه آموزشی دیگری را ارائه کرده است که در رابطه با اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل بوده و از سرفصل های مرتبط با دوره آموزش اظهارنامه عملکرد محسوب می گردد.

 

 

اظهارنامه مالیاتی و اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل

در قدم اول، می خواهیم با اظهارنامه مالیاتی آشنا شویم. زیرا این حوزه به قدر وسیع و پرچالش است که بدون شناخت گزینه ها و سرفصل های مختلف آن، توضیح مقوله اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل نیز امکان پذیر نخواهد بود. به صورت کلی، اظهارنامه مالیاتی عبارت است از لیست های طولانی و دقیق که عملکردها و روندهای مالی و حقوقی شرکت، سازمان و یا فرد، با دقت هرچه تمام تر و در نظر گرفتن کلیه جزئیات مرتبط و تعیین کننده در کلیه بخش های آن ثبت شده است. در لیست هایی که به عنوان اظهارنامه مالیاتی تهیه و تنظیم می شوند، کلیه موارد مشمول پرداخت مالیات به همراه جزئیات مرتبط با آن، به دقت هرچه تمام تر توضیح داده شده و تعیین گردیده اند.

همانطور که از اسم این نوع مالیات برمی‌آید هر شخصی که مشغول به یک شغل تجاری باشد باید از محل درآمدی که به دست می‌آورد طبق قانون، میزان مشخصی مالیات پرداخت کند. این هزینه، به وسیله اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل تعیین شده و سپس مالیات مربوطه توسط سازمان امور مالیاتی کشور و طی ضوابط و پروسه های قانونی، دریافت می شود.

قوانین مرتبط با این پروسه در فصل چهارم از باب سوم قانون مالیات های مستقیم عنوان شده و بر اساس 11 ماده (از 93 تا 104) کلیه این موارد مهم و دستورالعمل های مربوطه توضیح داده شده است. بر اساس تعریف اولین ماده این فصل یعنی ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم «درآمدی که شخص حقیقی با استفاده از اشتغال به ‌مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این ‌قانون در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون ‌مشمول مالیات بر درآمد مشاغل خواهد بود».

به عبارتی، هر شخص حقیقی که ‌در حال انجام یک بیزینس و کسب‌ و کار است، موظف است تا به دولت مالیات پرداخت کند. بنابراین، گروه گسترده ای از مشاغل و کسب و کارها، مشمول پرداخت مالیات می شوند. در هر کشوری و از جمله ایران، مشاغل مختلفی مانند وکالت، پزشکی، سوپر مارکت، مکانیکی و… وجود دارد که هر کدام در طی یک سال فعالیت، به کسب درآمدهایی می رسند. با کسر هزینه های مرتبط با آنها، سود خالص به دست آمده  و در نهایت برای این سود خالص، مالیات در نظر گرفته خواهد شد. این مورد به وسیله اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، پروسه های اجرایی و پرداخت خود را طی خواهد کرد.

با بررسی قوانین اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، به ماده 93 قانون مالیات های مستقیم می رسیم که در آن آمده است: «درآمد شرکت‌های مدنی (اعم از اختیاری یا قهری‌) و همچنین درآمدهای ناشی از فعالیت‌های مضاربه در صورتی که ‌عامل (مضارب‌) یا صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد تابع ‌مقررات این فصل می‌باشد».

در اینجا کلمه شرکت یعنی شراکت و این مورد می تواند به صورت اختیاری، مثلاً راه اندازی یک کسب و کار و یا قهری و بدون اختیار باشد که در آن اعضای خانواده به عنوان وراث شناخته می شوند. همچنین، حالت مضاربه نیز در این نوع شراکت امکان پذیر خواهد بود. مضاربه یعنی یک شخص سرمایه خود را در اختیار دیگری قرار داده و برای موارد سود و زیان آن با یکدیگر شریک می شوند و در این خصوص درصدی را تعیین می کنند. بر اساس قانون، به کلیه فعالیت هایی که در حیطه مضاربه انجام می شود، مالیات تعلق می گیرد و پروسه اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل برای آنها اجرا خواهد شد.

اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، یکی از مواردی است که هر شغلی با توجه به نوع فعالیت و گروهبندی تعیین شده برای آن، ملزم به پرداخت هزینه مربوطه و تعیین شده خواهد بود. این نوع مالیات، یکی از انواع گوناگون مالیات بر درآمد است که در کنار مالیات بر درآمد دارایی قرار گرفته و از انواع مستقیم محسوب می شود.

 

 

افراد مشمول اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل

بنابر آنچه که در قانون های مرتبط با مالیات و اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل آمده است، افراد حقیقی که از بیزینس شخصی سود برده و به عنوان کسبه، اصناف، پیشه وران، صاحبان کارخانه ها، کارگاه های تولیدی و افراد دارای مشاغل آزاد که به صورت انفرادی و یا مشارکت مدنی فعالیت دارند و یا به شیوه های دیگری در سایر سرفصل های قانون مالیات های مستقیم درآمدی تحصیل کنند، مشمول مالیات بوده و باید برای انجام پروسه های اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل اقدام کنند.

در خصوص زمان انجام اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، هر کسب و کار و صاحب شغلی می باید تا 4 ماه پس از راه اندازی و ایجاد کسب و کار خود، بیزینس مربوطه را به سازمان امور مالیاتی کشور معرفی کرده و بر این اساس در نظام مالیاتی ثبت نام به عمل آورند. اما نباید فراموش شود که باید کلیه دفاتر اظهارنامه، اسناد و مدارک و در نهایت معامله های مرتبط با پروسه های تجاری را نزد خود نگه دارند.

در ادامه، کلیه صاحبان مشاغل باید به تهیه اظهارنامه مالیاتی اقدام کرده و پروسه تکمیل آن را تا پایان خرداد ماه سال آتی و بر اساس کلیه اسناد، مدارک و دفاتر مربوطه تنظیم نمایند و سپس آن را به سازمان امور مالیاتی کشور تسلیم کنند. این پروسه برای کلیه مشاغل قانونی و واجب بوده و فرقی نمی کند که شما یک مغازه کوچک دارید، مکانیک بوده و یا به شغل پزشکی مشغولید.

 

گروهبندی سه گانه افراد مشمول مالیات مشاغل

در پروسه و روند اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، گزینه ای بسیار مهم و اساسی وجود دارد. موردیکه هر فردی باید قبل از دانستن نحوه محاسبه مالیات مشاغل آن را بداند و این مورد تقسیم بندی گروهی مشاغل در کشور است. این یعنی افراد باید بدانند که در کدام گروه و تقسیم بندی از مشاغل قرار گرفته و با وظایف مالیاتی تعیین شده در آن گروه شغلی و مالیاتی، به خوبی آشنا شوند. بدیهی است که عدم اجرای موارد و دستورالعمل های موجود در هر گروه، باعث جریمه شدن کسب و کار خواهد شد.

ماده 95 ق.م.م به تکالیف قانونی اشخاص مشمول مالیات مشاغل اشاره کرده است. این ماده قانونی می گوید:

«صاحبان مشاغل موضوع این فصل موظفند دفاتر و یا اسناد و مدارک حسب مورد را که با رعایت اصول و ضوابط مربوط از جمله اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری موضوع قانون تجارت در خصوص تجار تنظیم می‌گردد برای تشخیص درآمد مشمول مالیات، نگهداری و اظهارنامه مالیاتی خود را بر اساس آنها تنظیم کنند».

در فصل دوم آیین نامه اجرایی ماده مورد اشاره، صاحبان مشاغل به سه گروه مختلف تقسیم بندی شده اند که بنابر اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل و دستورالعمل های تعیین شده، مالیات هر کدام از آنها متفاوت خواهد بود.

 

گروه اول

صاحبان مشاغلی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) براساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ 55 میلیارد ریال باشد. اگر می خواهید بدانید که در سال جاری، به کدامیک از گروه مشاغل تعلق دارید، باید درآمدی را که در اظهارنامه سال 1399 اظهار کرده اید، در نظر بگیرید. اگر درآمد شما بیش از 55 میلیارد ریال بوده، پس در گروه اول اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل قرار می گیرید.

در خور نگرش است که برخی از مشاغل نیز جدا از اینکه چه میزان فعالیت و درآمد داشته‌اند، از لحاظ اجرای قوانین و دستورالعمل ها در این گروه قرار می‌گیرند. این مشاغل عبارتند از:

کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان

صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و بهره‌‍‌برداران معادن دارای پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه یا مراجع ذی ربط

صاحبان هتل‌های سه ستاره و بالاتر

صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها، کلینیک‌های تخصصی

صاحبان مشاغل صرافی

فروشگاه‌های زنجیره‌ای دارای مجوز فعالیت از وزارتخانه یا مراجع ذی ربط

صاحبان مؤسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و طراحی سیستم

صاحبان موسسات حمل ‌و نقل موتوری زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری

 

گروه دوم صاحبان مشاغل

صاحبان مشاغلی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) براساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ 18 میلیارد ریال و مساوی یا کمتر از 55 میلیارد ریال باشد.

 

گروه سوم صاحبان مشاغل

صاحبان مشاغلی که به گروه های اول و دوم تعلق ندارند، در گروه سوم قرار می گیرند. در خصوص میزان اهمیت این نوع تقسیم بندی و امکان وجود تفاوت ها بین آنها باید عنوان شود که این سه گروه با یکدیگر بسیار متفاوتند. به این صورت که گروه اول از نظر انجام تکالیف قانونی به شرکت‌ها شباهت داشته و باید با استفاده از نرم افزار حسابداری، تکالیف مالی مربوطه را انجام دهند. به عنوان مثال، به تهیه و رد کردن اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل بپردازند و پلمپ دفاتر را انجام دهند. ضمن اینکه اعضای گروه سوم، معاملات فصلی و ارزش ‌افزوده داشته و از این نظر به شرکت ها شباهت دارند.

در خصوص گروه دوم و سوم و پروسه های مرتبط با اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل باید عنوان شود که آنها از روند مالیاتی ساده تر و راحت تری بهره می برند. زیرا دفاتر و معاملات فصلی ندارند. این گروه ها می توانند پس از یک یا دو سال از شروع فعالیتشان، از تبصره ماده 100 قانون مالیات های مستقیم استفاده کرده و بنابراین اظهارنامه‌ای هم ارائه نکنند.

 

 

نحوه محاسبه درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی

براساس قانون درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی یا همان مشاغل، عموماً براساس خود اظهاری مودیان است. مگر آنکه اسناد و مدارکی خلاف آن به ممیز مالیاتی ارائه شود. از جمله اسناد مورد بحث  به تراکنش‌های بانکی می‌توان اشاره کرد. ماده 97 ق.م.م به همین موضوع اشاره می‌کند و در کنار آن، به شیوه های جدید رسیدگی به درآمد مالیات مشاغل نیز می پردازد.

با وجود تمام این تفاسیر، خوداظهاری مودیان، برای تعیین درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی همچنان به عنوان اصلی‌ترین مرجع و شاخص محسوب می شود. در بخشی از این ماده این طور آمده است که:

«در­آمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع این قانون که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی می­باشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مودی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرارگرفته باشد، خواهد بود».

این ماده ادامه می دهد که: «سازمان امور مالیاتی کشور می­تواند اظهارنامه‌های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آنها را بر اساس معیارها و شاخص‌های تعیین شده و یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد».

 

نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل

در ادامه اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل و پروسه نحوه محاسبه مالیات مربوطه باید به ماده 94 و 100 قانون مالیات‌های مستقیم اشاره کنیم که به نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل یا همان مالیات اصناف می‌پردازد که براساس آن در ماده 94 آمده است: «درآمد مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل‌ عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای ‌آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزینه‌های قابل ‌قبول و استهلاکات‌».

به عنوان مثال، شخصی را در نظر بگیرید که نمایشگاه اتومبیل داشته اما در کنار آن وسایل صوتی تصویری نیز به فروش می رساند. بنابراین، پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات، بر اساس این دو شیوه درآمد، مالیات مربوطه محاسبه شده و سپس دریافت می‌شود.

در ادامه و بر طبق ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم «مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق‌ نمونه‌ای که به وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات ‌متعلق را به نرخ مذکور در ماده (131) این قانون پرداخت نمایند».

همان طور که در این ماده قانونی اشاره شده است، نرخ مالیات در ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم عنوان شده که طبق آن نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی به شرح ذیل است:

• تا میزان پانصد میلیون (500,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ پانزده درصد. به این معنا که تا سقف 50 میلیون تومان اولیه از درآمد فرد، مشمول نرخ مالیاتی 15 درصد می‌شود.
• نسبت به مازاد پانصد میلیون (500,000,000) ریال تا میزان یک میلیارد (1,000,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست درصد. به این معنا که 50 میلیون تومان دوم از درآمد فرد، مشمول نرخ مالیاتی 20 درصد می‌شود.
• نسبت به مازاد یک میلیارد (1,000,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست و پنج درصد. به این معنا که میزان مازادی که درآمد فرد نسبت به 100 میلیون تومان دارد، مشمول نرخ 25 درصد می‌شود.

برای توضیح کامل و دانستن این پروسه، در اینجا به ارائه مثال می پردازیم:

تصور کنید فردی که یک سوپر مارکت دارد، طی یک سال درآمدی که پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات کسب کرده، 160 میلیون تومان است، مالیات مشاغل مربوط وی به شرح ذیل خواهد بود:

50 میلیون تومان اول با نرخ 15 درصد محاسبه می‌شود و برابر است با 5/7 میلیون تومان

50 میلیون تومان دوم با نرخ 20 درصد محاسبه می‌شود و برابر است با 10 میلیون تومان

باقیمانده درآمد که مازاد آن نسبت به 100 میلیون تومان محاسبه می شود، معادل 60 میلیون تومان بوده که با نرخ 25 درصد برابر است با 15 میلیون تومان. بنابراین، سرانجام میزان مالیاتی که این فرد باید پرداخت کند برابر است با 5/32 میلیون تومان.

در اینجا قانونی وجود دارد که اشخاص حقیقی سالانه می‎‌توانند از یک میزان مشخص معافیت مالیاتی برخوردار شوند اما این معافیت را به شرطی به دست می آورند که اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به سازمان مالیاتی کشور تسلیم نمایند. رقم معافیت مالیاتی، به صورت سالانه در بودجه تعیین می‌شود که عدد مورد بحث برای سال 1400 معادل 36 میلیون تومان بود.

بنابراین، اگر اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل و اعداد مربوط به آن را برای درآمد مثالی که شرحش رفت، محاسبه کنیم، با این فرض که شخص اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به سازمان مالیاتی تسلیم کرده باشد، 36 میلیون تومان از درآمد این فرد مشمول معافیت بوده و هزینه مالیات وی 124میلیون تومان خواهد بود.

نکات مهم اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل

بنابر آنچه که تعیین شده است، اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، دفتر عملکرد مالی فردی است که مشمول پرداخت مالیات بوده که در آن رویدادهای مالی با استناد به مدارک مربوطه ثبت شده است. این مورد در حال حاضر به صورت الکترونیکی و از طریق سایت tax.gov.ir به سازمان امور مالیاتی کشور ارسال می‌شود.

ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم در خصوص مالیات بر درآمد مشاغل اینگونه بیان می‌کند: «مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک­ سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق‌ نمونه‌ای که وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات ‌متعلق را به نرخ مذکور در ماده (131) این قانون پرداخت نمایند».

 

 

میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی

با بررسی پروسه های مرتبط با اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، به برخی از معافیت ها می رسیم که در ماده 101 ق.م.م به آن اشاره شده است. این ماده به شرح ذیل توضیح داده می شود:

«درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند تا ‌میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخ­های مذکور در ماده (131) این قانون مشمول مالیات خواهد بود. ‌شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال 1382 به بعد جاری است».

این ماده قانونی، از دو تبصره مهم و اساسی سود می برد. تبصره یک این ماده به طور خلاصه بیان می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل در مشارکت‌های مدنی در نهایت به دو نفر اعطا می‌شود. این تبصره همچنین می گوید که معافیت مالیاتی مشاغل به زوجین، صرفاً به زوج تعلق می‌گیرد. در نهایت، تبصره 2 ماده 101 می‌گوید: در صورتی که هر شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده مشمول مالیات به نرخ های مورد اشاره در ماده (131) این قانون می‌شود.

 

جمع بندی

اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل، از جمله پروسه های بسیار مهم و تعیین کننده ای است که هر کدام از مشاغل و کسب و کارها باید با توجه به میزان فعالیت خود و گروهبندی هایی که به آن اشاره کردیم، به تهیه اظهارنامه و تسلیم آن به سازمان امور مالیاتی کشور اقدام نمایند. این مورد و البته پرداخت مالیات های مرتبط با آن باید در زمان و مهلت تعیین شده انجام شود که در صورت عدم توجه به قوانین و زمان های مربوط به تسلیم اظهارنامه، جریمه هایی از سوی سازمان امور مالیاتی کشور برای شخص حقیقی و صاحبان کسب و کار در نظر گرفته خواهد شد. در این مطلب، به کلیه پروسه ها، مثال ها، دستورالعمل ها و قوانین مربوط به اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل پرداختیم. اما موضوع آموزش حسابداری در این حوزه نباید فراموش شود. به همین دلیل، کسب و کارها می باید تا از آموزش هایی که توسط وب سایت و موسسات مختلف ارائه شده است، به بهترین شکل ممکن استفاده کنند. این مطلب توسط تیم رهبر حساب تهیه شده است که در خصوص دوره آموزش اظهارنامه عملکرد فعالیت دارد. به همین دلیل، پیشنهاد می شود تا برای دریافت اطلاعات آموزشی، به ویژه در خصوص دوره مورد بحث، با تیم رهبر حساب در تماس باشید.