انواع حسابداری نقدی و تعهدی

وقتی حوزه وسیع، پر چالش و کاربردی حسابداری را مورد بررسی قرار می دهیم، از میزان پروسه های گوناگون و روندهای مختلف آن تعجب خواهیم کرد. یعنی اینکه چطور یک حوزه و شغل می تواند تا این اندازه به مهارت ها و مشاغل گوناگون نیاز داشته باشد و به گروه های مختلف نیز تقسیم شود. این برابر است با چالش ها، انتظارات و انواع پروژه های مختلفی که ما در بخش حسابداری و مالی با آن روبرو می شویم و به همین دلیل نیاز است که اگر به عنوان صاحب کسب و کار و یا یکی از مدیران ارشد شرکت و سازمانی فعالیت داریم، از دپارتمان و تیم حرفه ای حسابداری سود ببریم. یعنی یک تیم که از افراد با تجربه و خبره تشکیل شده و بر امور محوله خود تسلط کافی و کامل دارد. البته وقتی از یک گروه حرفه ای و با دانش سطح بالا صحبت می کنیم، مقوله آموزش هم در آن نقش بسیار مهمی ایفا می کند. به عنوان مثال، ما در حوزه حسابداری و مالی، با انواع حسابداری نقدی و تعهدی روبرو هستیم که باید از جزئیات و پروسه های مرتبط با آن آگاه باشیم. در اینجا، آموزش حسابداری نقش بسیار مهم، موثر و پر رنگی را ایفا می کند. بنابراین، می خواهیم در این مطلب به انواع حسابداری نقدی و تعهدی بپردازیم. شایان توجه است این مطلب که توسط تیم رهبر حساب تهیه شده، از جمله سری های دوره آموزش حسابداری مالیاتی ارائه گردیده است.

شرحی بر انواع حسابداری نقدی و تعهدی

در حوزه های مرتبط با مشاغل مالی و حسابداری، گزینه های متعددی ایفای نقش می کنند که تاثیر هر کدام از آنها در کارایی و انجام صحیح روندهای مرتبط با گزارش ها و پروسه های مالی، انکار نشدنی نیست. انواع حسابداری نقدی و تعهدی نیز یکی از این گزینه ها و پروسه ها است که همه مدیران ارشد حسابداری باید به آن کاملاً دقت کرده و کلیه جوانب و جزئیات آن را در نظر بگیرند. اما چرا حسابداری های نقدی و تعهدی از اهمیت بسزایی برخوردارند؟

به این دلیل که مدیران ارشد هر کسب و کار و سازمان، باید بتوانند در مقاطع مختلف تصمیمات صحیح و کاربردی را اتخاذ کرده و از سوی دیگر کلیه اطلاعات مرتبط با هزینه و درآمد هر سازمان هم باید به دقت بررسی شود. زیرا این موارد برای تصمیم گیری ها و تعیین پروسه های آینده هر شرکت، نقش مهمی ایفا می کنند و به مقوله هایی مانند سود و زیان هم تماماً مرتبط خواهند بود.

این موارد همگی باعث می شوند که دپارتمان مالی و حسابداری هر سازمان و کسب و کاری، از اصولی حرفه ای و کارآمد پیروی کرده و برای رسیدن به اهدافی مانند تعیین موارد هزینه و درآمد، آنها را مورد استفاده قرار دهند. بنابراین، یکی از مراحل مهم و تاثیرگذار انجام این گزینه ها و روندها، استفاده از اصول و مبانی حسابداری است که در این گروه، انواع حسابداری نقدی و تعهدی قرار می گیرند.

این دو حوزه به قدر حائز اهمیت بوده و کاربرد پذیر محسوب می شوند که اکثر شرکت های بزرگ و کوچک و سازمان های گوناگون، کلیه پایه و اساس محاسبات هزینه و درآمد خود را بر اساس انواع حسابداری نقدی و تعهدی انجام می دهند. پس اگر شما هم قصد دارید تا از حوزه مورد بحث به صورت کاملاً حرفه ای و کارآمد استفاده نمایید، باید به خوبی آنها را شناخته و با کارکردهای مربوطه آشنا شوید. البته تفاوت بین انواع حسابداری نقدی و تعهدی نیز باید به صورت کاملاً شفاف و واضح توضیح داده شود.

تعاریف مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی

در این بخش، تصمیم داریم تا با تعاریف مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی آشنا شویم. به این صورت که هر کدام از انواع مورد اشاره را جداگانه توضیح داده و مزایا و کاربردهای مربوطه را توضیح دهیم. در حالت و شکل کلی، ما با مبانی حسابداری سر و کار داریم که در این حوزه حسابداری های نقدی و تعهدی هم قرار می گیرند.

مبانی حسابداری چیست؟ برخی از شرکت ها و سازمان ها، میزان هزینه ها و درآمدهای خود را به محض شناسایی در دفاتر مربوطه ثبت می کنند. اما گروهی دیگر، تا زمانی که وجهی را بابت درآمد دریافت ننموده و یا وجهی جهت هزینه پرداخت نکنند، موارد مرتبط با درآمد و هزینه را شناسایی نکرده و به همین منوال ثبتی هم صورت نخواهد گرفت. بنابراین، این که شرکت و سازمان مقطع زمانی را برای شناسایی درآمد و هزینه خود مبنا قرار داده و آنها را انتخاب و تعیین کند، مبنای حسابداری نام دارد. به عبارتی دیگر، مبانی حسابداری یعنی مقطع زمانی مورد تشخیص سازمان برای انجام پروسه های مرتبط با شناسایی درآمد و هزینه.

حالا در ادامه توضیحات مرتبط با انواع حسابداری نقد و تعهدی، باید به مبنای تعهدی در حسابداری هم اشاره شده و آن را توضیح دهیم. در مبحث شناسایی درآمد و هزینه های شرکت، زمانی پیش می آید که درآمد و هزینه فقط ایجاد شده باشد و این احتمال وجود دارد که هنوز بابت این موارد وجهی مبادله نشده باشد. به این شیوه، حسابداری تعهدی می گویند. البته در اینجا یک شیوه و پروسه دیگر هم داریم که مبنای نیمه تعهدی نام دارد.

چنانچه ما برای شناسایی درآمد موسسه، همانند روش حسابداری نقدی درآمد را پس از دریافت وجه ثبت کرده ولی برای شناسایی هزینه های موسسه، هزینه ها را به محض اینکه تعهد برای پرداخت ایجاد می شود، مانند روش حسابداری تعهدی استفاده کنیم، یعنی روش مبنای نیمه تعهدی را اجرا کرده ایم.

پروسه های انواع حسابداری نقدی و تعهدی

در مبحث انواع حسابداری نقدی و تعهدی، تعاریف و کارکردها تنها به موارد عنوان شده خلاصه و محدود نمی‌شوند. بلکه ما با گزینه های دیگری نیز سر و کار داریم. یکی از آنها، مبنای تعهدی تعدیل شده است. در روش حسابداری تعهدی تعدیل شده، درآمد هایی به عنوان درآمد دوره شناسایی گردیده و سپس در حساب های مرتبط ثبت می‌شود. این مورد به آن دلیل انجام می شود که قابلیت وصول برای ما امکان پذیر بوده و از سوی دیگر از دریافت آن اطمینان حاصل نماییم. اما هزینه ها پس از ایجاد تعهد پرداخت، شناسایی خواهند شد.

یکی دیگر از مواردی که در این حوزه با آنها سر و کار داریم، مبنای نقدی است. استفاده از مبنای حسابداری نقدی به ما این اطمینان را می دهد که درآمدها و هزینه‌های ثبت شده در حساب ها تماماً صحیح و واقعی است زیرا در این روش تا زمانی که وجهی بابت درآمد دریافت نشود، درآمد شناسایی نمی شود و همچنین هزینه ها تا زمانی که وجه آن پرداخت نشود، به عنوان هزینه ی موسسه شناسایی نخواهد شد.

مبنای نقدی تعدیل شده نیز از دیگر زیرمجموعه های مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی است. چنانچه برای شناسایی درآمد موسسه، پس از دریافت وجه و برای شناسایی هزینه های آن پس از پرداخت وجه یا شناسایی پیش پرداخت را ثبت کنیم، از روش مبنای نقدی تعدیل شده استفاده کرده ایم.

تعریف حسابداری تعهدی

اگر سازمان ها و شرکت ها از روش حسابداری تعهدي استفاده کنند، باید موارد درآمد خود را به محض اینکه ایجاد می شود، شناسایی کنند. البته این احتمال وجود دارد که حتی وجهی در این خصوص دریافت نکرده باشند، اما پروسه شناسایی و ثبت درآمد باید صورت گیرد. برای موارد هزینه هم باید همین گزینه رعایت و اجرا شود. یعنی به محض اینکه تعهد برای پرداخت هزینه ایجاد می شود و این احتمال وجود دارد که هنوز وجهی پرداخت نشده باشد، باید آن را در دفاتر شرکت و سازمان به عنوان هزینه ثبت کرد. شایان توجه است که کلیه حسابداران برای تمرین و ثبت صورت های مالی می توانند از کاربرگ حسابداری استفاده کنند.

در ادامه توضیحات مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی، می خواهیم تا به ویژگی های حسابداری تعهدی اشاره کنیم. یکی از اصول مهم در حسابداری، اصل تطابق هزینه با درآمد است. یعنی هزینه های یک دوره مالی از درآمد‌های همان دوره باید کسر شود. مهم ترین ویژگی روش حسابداری تعهدی، رعایت این اصل مهم حسابداری است.

ویژگی دیگر حسابداری تعهدی این است که تمام درآمدها، مطالبات، هزینه ها و بدهی های مربوط به یک دوره، در همان دوره شناسایی و ثبت می شود که این مورد باعث می شود اطلاعات صحیح و دقیقی در زمان مناسب در اختیار مدیران یک شرکت و سازمان قرار گیرد. در این روش با توجه به اینکه اطلاعاتی که در اختیار مدیران قرار می گیرد، اطلاعات واقعی و درستی از عملکرد موسسه را نشان می دهد، در نتیجه مدیران تصمیمات بهتری می توانند بگیرند.

بنابراین، می توان گفت که حسابداری تعهدی یعنی به محض ایجاد هزینه ها، آنها را شناسایی کنیم. به صورت کلی، ویژگی های حسابداری تعهدی را می توان در چند بخش ذیل خلاصه کرد:

• رعایت اصل تطابق
• ثبت درآمدها، مطالبات، هزینه ها و بدهی های یک دوره
• ارائه اطلاعات مالی واقعی و صحیح به مدیران
• کمک به مدیران برای تصمیم گیری بهتر

تعریف حسابداری نقدی

در ادامه توضیحات مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی، باید گزینه حسابداری نقدی را تعریف کنیم. در روش حسابداری نقدی، باید درآمد موسسه ناشی از انجام خدمات یا فروش کالا را پس از دریافت وجه شناسایی کرد، در صورتی که ممکن است بین انجام خدمات یا فروش با درآمد شناسایی شده، فاصله زمانی قابل توجه و زیادی وجود داشته باشد. همچنین برای هزینه های موسسه نیز پس از اینکه وجه پرداخت می شود، مورد هزینه شناسایی خواهد شد.

در حالت کلی مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی، حسابداری نقدی یعنی شناسایی درآمدها پس از دریافت وجه. حال در اینجا ممکن است برای شما پرسشی مطرح شود که بین حسابداری تعهدی و نقدی، چه تفاوتی وجود دارد؟ تفاوت این دو شیوه، در زمان و مقطع شناسایی درآمد و هزینه است.

درآمد و هزینه در حسابداری نقدی، قابلیت اعتماد بیشتری دارد، اما در روش حسابداری تعهدي این احتمال وجود دارد که بخشی از درآمد شناسایی شده، وصول نشود. صورت‎های مالی که با روش حسابداری نقدی شناسایی شده‌اند، معمولاً حساب های دریافتی و پرداختنی را شامل نمی شوند.

بررسی مزایا و معایب حسابداری تعهدی

در بخش آخر بررسی های مرتبط با انواع حسابداری نقدی و تعهدی، قصد داریم تا به صورت فشرده اما موثر و کاربردی، به مزایا و معایب حسابداری تعهدی بپردازیم. در حسابداری تعهدی، حساب ها به صورت دقیق و کامل شناسایی شده و سپس در صورت های مالی مربوطه ارائه می شوند. اطلاعات موسسه، شرکت و یا سازمان می تواند به صورت دقیق و سریع در اختیار افراد و به ویژه مدیران ارشد قرار گیرد. بنابراین، محاسبه دقیق عملکرد مالی یک شرکت و سازمان و مقایسه آن با سایر شرکت ها، امکان پذیر خواهد شد. اما حسابداری تعهدی معایب و نقاط ضعفی هم دارد. مهمترین و اصلی ترین نقطه ضعف این شیوه این است که این احتمال وجود دارد که درآمد شناسایی شده درآینده وصول نشود.

تفاوت های حسابداری تعهدی با حسابداری نقدی

مهم ترین تفاوت بین دو مبنای حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی در مقطع زمانی شناسایی درآمد و هزینه موسسه است، به صورتی که در حسابداری نقدی تا زمانی که وجه دریافت یا پرداخت نشود، هیچ ثبتی انجام نمی‌شود. دیگر تفاوت این دو شیوه و حوزه حسابداری در این است که در حسابداری تعهدي مبنای ثبت درآمد و هزینه، انجام خدمت یا فروش کالا و یا وقوع هزینه است.

اما سومین تفاوت حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی این است که هزینه استهلاک دارایی های ثابت، هزینه ای است که به مرور از ارزش دارایی ها کاسته می شود، اما به دلیل آنکه وجهی بابت آن پرداخت نمی کنیم، در حسابداری نقدی این هزینه شناسایی نمی شود. و در نهایت، آخرین تفاوت حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی این است در حسابداری نقدی به دلیل آنکه تا زمانی که وجه مبادله نشود، ثبتی صورت نمی گیرد، پس حساب های دریافتی و پرداختی کاربردی ندارد.

جمع بندی

در بخش هایی که شرحشان رفت، با انواع حسابداری نقدی و تعهدی آشنا شدیم. ضمن اینکه به صورت جداگانه کارکردهای این موارد پرداختیم و مزیت های این دو را بر شمردیم. در ابتدای مطلب نیز به مبانی حسابداری و مبنای اصولی آن نیز اشاره شد. یعنی تا با گزینه های ابتدایی و مهم این حوزه ها آشنا نباشیم، تفاوت های درآمد و هزینه و کارکردهای این دو را ندانیم و نتوانیم آنها را برای انجام محاسبات به کار بگیریم، بنابراین، انواع حسابداری نقدی و تعهدی برای پروسه های مالی و حسابداری ما کاربردی نخواهند داشت. در اینجا باید بگوییم که بدون آموزش حسابداری، شما قادر نخواهید بود تا پروسه ها و روندهای مالی و حسابداری شرکت و سازمان خود را به شیوه ای حرفه ای، موثر و مستمر جلو ببرید. پس به این حوزه و آموزش پرسنل خود اهمیت دهید. فرقی نمی کند که شما مدیر ارشد حسابداری، کارشناس و یا یک دانشجو در این زمینه هستید، در همه حال به آموزش و یادگیری نیاز دارید. این مطلب توسط تیم رهبر حساب ارائه شده است که در خصوص آموزش های حسابداری و ارائه دوره‌ آموزش حسابداری مالیاتی فعالیت دارد. برای دریافت مشاوره های مرتبط با این حوزه، پیشنهاد می شود تا با کارشناسان تیم رهبر حساب در ارتباط باشید.