حسابداری پیمانکاری یکی از حوزه‌های حسابداری است که در آن یک توافق نامه معتبر بین کارفرما و پیمانکار برای انجام یک پروژه بزرگ به امضاء می‌رسد و شامل چندین مرحله مهم می‌شود. این نوع از قراردادها در صنعت‌های مختلف از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و تمامی درآمدها و هزینه‌های مربوط به این قراردادها باید با دقت محاسبه شوند. با توسعه صنایع، پیمانکاری به عنوان یک جزء اساسی از زنجیره تولید در نظر گرفته می‌شود و صنایع مختلف به طور فعال به آن وابسته هستند.
برای آشنایی بیشتر با این زمینه حسابداری و بررسی وظایف حسابداران در این حوزه، همراه موسسه آموزش حسابداری رهبرحساب باشید. در این مقاله، سعی خواهیم کرد به صورت جامع به جوانب مختلف حسابداری پیمانکاری پرداخته و نقش حسابداران در مدیریت اطلاعات مالی و مالیاتی مرتبط با این نوع قراردادها را برجسته کنیم.
بررسی مفهوم حسابداری پیمانکاری
در توصیف حسابداری پیمانکاری می‌توان اظهار داشت که پیمانکاری به معنای تعهد و مسئولیت پذیری نسبت به یک پروژه است. قراردادهای پیمانکاری و اجرای آنها برای طرفین، یعنی کارفرما و پیمانکار، اهمیت فراوانی دارد. فعالیت‌های پیمانکاران در حوزه‌های متنوعی نظیر ساختمانی، عمرانی، راه و ترابری، صنعت و معدن، تاسیسات، ارتباطات، نفت و گاز و دیگر زمینه‌ها صورت می‌گیرد.
حسابداری پیمانکاری به عنوان یک زیرشاخه اساسی حسابداری، مسئول بررسی صورت‌های مالی در پروژه‌های پیمانکاری است. پیمانکاران یا شرکت‌های پیمانکاری، افراد یا گروه‌هایی هستند که دارای مهارت، اطلاعات، دانش و روابط موثر در زمینه مورد نظر هستند و انتخاب پیمانکار اغلب از طریق مناقصه انجام می‌شود.
تمامی فعالیت‌های پیمانکاران نیازمند محاسبات دقیق است. سیستم اطلاعات حسابداری در شرکت‌های پیمانکاری، اطلاعات مالی گوناگونی را جمع‌آوری کرده و به مدیران و دیگر کاربران این اطلاعات ارائه می‌دهد. حسابداران پیمانکاری یا حسابداران متخصص در این زمینه، باید دانش کافی در زمینه قوانین قراردادهای پیمانکاری، پیمان‌های ارزی و مقررات مالیاتی داشته باشند. سیستم پیمانکاری به عنوان یک ماژول مستقل در سیستم حسابداری عمل میکند و عملیات مرتبط با پروژه‌ها و قراردادها را از منظر پیمانکار مدیریت میکند.
دلیل اهمیت حسابداری پیمانکاری
هنگامی که کارفرما و پیمانکار برای اجرای یک پروژه قراردادی به توافق می‌رسند، هر دو طرف ملزم به رعایت تعهداتی هستند که در قرارداد تعیین شده‌اند. این اتفاق نشان‌دهنده اهمیت بسیار حسابداری پیمانکاری است و نیاز به محاسبه و مدیریت دقیق هزینه‌ها را به وجود می‌آورد.
اصطلاحات حسابداری پیمانکاری
در این حوزه، اصطلاحات و عناصر مشخصی وجود دارد که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.
1.قرارداد: این یک توافق رسمی بین کارفرما و پیمانکار است که به مثابه منبع تعهد و تعهدات برای هر دو طرف عنوان می‌شود.
- کارفرما: این اصطلاح به افراد حقیقی یا حقوقی اطلاق می‌شود که مسئولیت اجرای یک پروژه را به پیمانکار واگذار می‌کنند. کارفرما همچنین مسئولیت تأمین منابع مالی برای پروژه را برعهده دارد.
- پیمانکار: این اصطلاح به شخص یا شرکتی اطلاق می‌شود که عهده دار اجرای کامل عملیات مشخص شده در قرارداد با کارفرما است و تعهدات خود را با امضاء قرارداد اعلام میکند.
- شاخص: این عبارت به یک عدد اشاره دارد که نسبت قیمت هر دوره به دوره پایه را به صورت درصدی نشان می‌دهد.
- ناظر مقیم: این اصطلاح به ناظری اطلاق می‌شود که توسط کارفرما به صورت کتبی به پیمانکار معرفی شده و مسئولیت نظارت مستمر بر اجرای پروژه را بر عهده دارد.
شرح وظایف حسابدار پیمانکاری
افرادی که در زمینه حسابداری پیمانکاری مشغول به فعالیت هستند، با توجه به اندازه و مرتبه شرکت، وظایف مشخصی بر عهده دارند. یکی از اولین وظایف آنها، انجام امور حسابداری ابتدایی و مدیریت حساب‌های مالی است. این کارها نقش مهمی در آغاز پروژه دارند و برخی از فعالیت‌های حسابداری پیش از شروع پروژه باید انجام شود. به عنوان مثال:
- ثبت هزینه‌ها: ثبت دقیق و کامل هزینه‌های مرتبط با پروژه.
- تفکیک پروژه نسبت به هزینه‌ها: تمایز و ثبت هزینه‌ها به صورت مرتبط با هر پروژه.
- ثبت دفاتر قانونی پیمانکاری: ثبت اسناد و اطلاعات حقوقی مرتبط با فعالیت‌های پیمانکاری.
- ثبت اسناد تنخواه: ثبت درخواست‌ها و مستندات مرتبط با پیمانکار.
- ثبت پیش دریافت‌ها: ثبت دریافت‌های مالی از سوی پیمانکار به صورت پیش از شروع پروژه.
- طراحی کدینگ حساب‌ها: تعریف و استفاده از یک سیستم کدینگ متناسب با پروژه.
- ثبت ضمانت‌نامه‌های دریافتی و پرداختی: ثبت مدارک مرتبط با ضمانت‌نامه‌های دریافتی و پرداختی در حین پروژه.
وظایف حسابداری پیمانکاری در اینجا پایان نمی‌یابد. حسابدار مسئول گزارش دادن لیست هزینه‌ها و مخارج به کارفرما است و باید لیست بدهکاران و بستانکاران را بر اساس تفکیک پروژه به پیمانکار ارائه دهد. همچنین وظیفه ایشان شامل کنترل ورود و خروج انبار نیز می‌شود.
روش های حسابداری پیمانکاری
تمایز و اختصاص درآمد و هزینه‌های پروژه یکی از جنبه‌های حیاتی در حوزه پیمانکاری است. روش‌های متعددی برای انجام این حسابداری وجود دارد که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. انجام پرداخت‌ها و هزینه‌ها با استفاده از این روش‌ها، با توجه به نوع پروژه، بهبود مدیریت مالی را تضمین میکند. این دو روش به شرح زیر هستند:
روش کارتکمیل‌شده
در این روش، هزینه‌ها و درآمدها براساس فعالیت‌ها و مراحل مختلف پروژه به صورت کارتکمیل شده ثبت می‌شوند. این به معنای این است که هر گاه یک مرحله از پروژه به اتمام برسد، هزینه و درآمد مربوط به آن مرحله به صورت جداگانه ثبت می‌شود.
روش درصد پیشرفت کار
در این روش، هزینه‌ها و درآمدها بر اساس درصد پیشرفت کلی پروژه ثبت می‌شوند. به این ترتیب، هزینه‌ها و درآمدها با پیشرفت فیزیکی کل پروژه مرتبط می‌شوند و میزان پرداخت‌ها و مخارج با پیشرفت فعالیت‌ها تغییر میکند.
این روش‌های حسابداری باعث شفافیت بیشتر در مدیریت مالی پروژه‌ها می‌شوند و می‌توانند به بهبود برنامه‌ریزی مالی و کنترل هزینه‌ها کمک کنند.
بررسی شرکت های پیمانکاری
اصطلاح “پیمانکار” به افراد حقیقی یا حقوقی اطلاق می‌شود که مسئولیت‌های مختلفی را بر عهده دارند. شرکت‌های پیمانکاری در زمینه‌های گوناگونی مانند ساخت، اجرا، تهیه، نصب، حمل و نقل فعالیت می‌کنند و قابلیت انجام پروژه‌های متنوع را دارند. به طور متداول، کارفرما یک فرد را به عنوان ناظر بر کار پیمانکار معرفی میکند. حسابداری در شرکت‌های پیمانکاری به چند دسته مختلف تقسیم می‌شود که به شرح زیر هستند:
ساختمان
فعالیت‌های مرتبط با ساخت و اجرای ساختمان‌ها و سازه‌ها.
راه و ترابری
پروژه‌های مربوط به ساخت و نگهداری جاده‌ها، پل‌ها و ترابری.
صنعت و معدن
پروژه‌های مرتبط با صنایع مختلف و استخراج معادن.
تاسیسات و تجهیزات
انجام پروژه‌های مرتبط با تاسیسات صنعتی و تجهیزات.
کشاورزی
پروژه‌های مرتبط با حوزه کشاورزی و بخش زراعت.
آب
پروژه‌های مربوط به منابع آبی و امور آبادانی.
مرمت آثار باستانی
انجام پروژه‌های حفاظت و مرمت آثار باستانی.
کاوش‌های زمینی
فعالیت‌های مربوط به کاوش‌ها و حفاری‌های زمینی.
ارتباطات
پروژه‌های مرتبط با ارتباطات و فناوری اطلاعات.
نفت و گاز
انجام پروژه‌های مرتبط با صنایع نفت و گاز.
نیرو
پروژه‌های مرتبط با تولید و انتقال انرژی نیرو.
این دسته‌بندی‌ها نشان‌دهنده گستردگی و تنوع فعالیت‌های شرکت‌های پیمانکاری در حوزه‌های مختلف می‌باشد.
مراحل حسابداری یک شرکت پیمانکاری
مراحل حسابداری در شرکت‌های پیمانکاری به شرح زیر است:
برنامه‌ریزی اولیه
این مرحله شامل بررسی‌ها و برنامه‌ریزی‌های اولیه مرتبط با پروژه‌های آتی است.
ارجاع به پیمانکار
در این مرحله، پروژه به پیمانکار ارجاع داده می‌شود و شروع به مذاکرات و تعیین جزئیات قرارداد می‌شود.
بستن قرارداد با پیمانکار
قرارداد رسمی با پیمانکار به امضاء می‌رسد و شرایط مالی، زمانبندی، و سایر جزئیات تایید می‌شوند.
اجرای کار
در این مرحله، پیمانکار به اجرای فعالیت‌ها بر اساس قرارداد می‌پردازد و حسابداری مربوط به هزینه‌ها و درآمدها آغاز می‌شود.
پایان پروژه
پس از اتمام اجرای پروژه، حسابداری به پایان می‌رسد و مراحل مختلف حسابداری نظیر تسویه حساب‌ها و گزارش‌گیری انجام می‌شود.
این مراحل نشان‌دهنده فرآیند حسابداری مرتبط با پروژه‌های پیمانکاری از آغاز تا پایان هر پروژه می‌باشد.
انواع قرارداد های حسابداری پیمانکاری
برای نهایی کردن قرارداد پیمانکاری، نوع قرارداد باید با توجه به نوع شرکت، فعالیت‌های گروه، خصوصیات هر پروژه، روش پرداخت هزینه، و موارد دیگر مرتبط باشد. انواع قراردادها که ممکن است شرکت‌های پیمانکاری از آنها استفاده کنند عبارتند از:
قرارداد دائمی: در این نوع قرارداد، یک توافق برای همکاری بلندمدت بین کارفرما و پیمانکار برقرار می‌شود.
قرارداد پرداخت کلی: در این قرارداد، یک مبلغ کل برای پروژه تعیین می‌شود و به پیمانکار پرداخت می‌شود.
قرارداد ساخت و توسعه: در این نوع قرارداد، پیمانکار علاوه بر ساخت، به توسعه و بهبود پروژه نیز مشغول می‌شود.
قرارداد طراحی و ساخت: در این قرارداد، پیمانکار همزمان با طراحی و ساخت پروژه مشغول به کار می‌شود.
قرارداد مدیریت پروژه: در این قرارداد، پیمانکار به عنوان مدیر پروژه عمل میکند و تمام مسئولیت‌های مدیریتی بر عهده اوست.
قرارداد مدیریتی: در این نوع قرارداد، پیمانکار به عنوان مدیریت پروژه مشغول به کار می‌شود اما هزینه‌ها جداگانه پرداخت می‌شوند.
قرارداد سنجشی: در این نوع قرارداد، پیمانکار به انجام یک پروژه بر اساس معیارهای مشخص و معین می‌پردازد.
ویژگی های صنعت پیمانکاری حسابداری
این صنعت، مشابه صنایع دیگر، ویژگی‌های خاصی دارد که در ادامه بررسی می‌شوند:
- قرارداد پیمانکاری پس از انجام مناقصه یا توافق قیمت با پیمانکار بسته می‌شود.
- هر قرارداد پیمانکاری به ساخته شدن یک دارایی ختم می‌شود.
- با عقد قرارداد، اجرای طرح به پیمانکار واگذار می‌شود.
- فعالیت‌های پیمانکاری فعالیت‌های تولیدی محسوب می‌شوند، اما محل اجرای آنها کارخانه‌ها نمی‌باشد و کارفرما محل انجام آن را تعیین میکند.
- مبلغ قرارداد به تدریج و طی انجام طرح، با تنظیم صورت وضعیت به پیمانکار پرداخت می‌شود.
- کلیه مخارج اجرای طرح بر عهده پیمانکار است، اما تمام امور و تدارکات انجام شده متعلق به کارفرما است.
- مخارج پیمان و مبلغ صورت وضعیت‌ها در طول اجرای طرح انباشته شده و امور مدیریت و حسابداری و حسابرسی قرارداد را دشوار میکند.
نتیجه گیری
حسابداری پیمانکاری به عنوان یک شاخه مهم در علم حسابداری مدنظر دارد که تمام امور مالی شرکت مرتبط با پروژه‌ها و ساخت‌وسازها را باید دسته‌بندی کند و از 3 رکن اصلی به نام‌های کارفرما، پیمانکار، و قرارداد پشتیبانی میکند.
این شاخه از حسابداری به عنوان یکی از پیچیده‌ترین حوزه‌های علم حسابداری شناخته می‌شود و اهمیت ویژه‌ای دارد. شرکت‌های پیمانکاری اغلب شرکت‌های تخصصی و با تجربه هستند که بیشتر خدمات آنها در زمینه ساخت و ساز ارائه می‌شود. برای ورود به این حوزه و شرکت در دوره‌های جامع آموزش حسابداری، پیشنهاد می‌شود دوره آموزشی ویژه رهبر حساب، که آموزش رایگان حسابداری پیمانکاری نام دارد از دست ندهید.
